Με τον όρο «παιδική επιθετικότητα» εννοούμε την εχθρική διάθεση του παιδιού που θέλει να προκαλέσει ζημιά σε άλλα, όταν υπάρχει πρόθεση, όχι όταν η ζημιά προκαλείται χωρίς τη θέληση του. Μάλιστα έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες. Σύμφωνα με τους Badura Walters, με τον όρο αυτό εννοείται μια συντελεστική αντίδραση για την επίτευξη κάποιας αναμενόμενης αμοιβής και  μαθαίνεται μέσω της ενίσχυσης και της μίμησης προτύπων. Ο Lorenz πάλι, υποστηρίζει πως οι επιθετικές ενέργειες των παιδιών είναι τελετουργικές, ένα συμβολικό «παιχνίδι» . Ενώ οι  Polland Miller θεωρούν πως είναι απλά ένα αποτέλεσμα παρεμπόδισης κάποιας εμπρόθετης ενέργειας. Και εδώ οι ερευνητές δεν έχουν καταφέρει να δώσουν έναν ικανοποιητικό ορισμό.

Παρόλο που η επιθετικότητα αναφέρεται σε δύσκολες συμπεριφορές, οι οποίες συνοδεύονται από αρνητικά συναισθήματ, αποτελεί ένα φυσιολογικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Επομένως είναι αναμενόμενο όλα τα παιδιά κατά τη διαδικασία της ωρίμανσής τους να εμφανίσουν κάποια μορφή επιθετικής συμπεριφοράς. Ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο, στο οποίο το παιδί βρίσκεται η επιθετική συμπεριφορά διαφοροποιείται και θεωρείται αναμενόμενη ως ένα βαθμό.  Η μη αναμενόμενη επιθετικότητα σχετίζεται με την συχνότητα εμφάνισής της, την ένταση που έχει , τη διάρκεια του φαινομένου, το βαθμό πρόθεσης και τέλος τον βαθμός επίδειξης αυτοελέγχου πριν την εκδήλωσή του περιστατικού.

Μορφές παιδικής επιθετικότητας

Το παιδί για να εκφράσει τις επιθετικές του προθέσεις, χρησιμοποιεί κάθε φορά τα διαθέσιμα μέσα που του είναι πιο πρόσφορα. Η επιθετική συμπεριφορά στα παιδιά μπορεί να εκδηλώνεται κάθε φορά με διάφορες μορφές .

• Πειράγματα και ψευτο-παλικαρισμοί
Τα παιδιά που εμφανίζουν αυτή τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, κατακλύζονται συνήθως από συναισθήματα κατωτερότητας, ανεπάρκειας αλλά και ανασφάλειας.

• «Άσχημη» γλώσσα
Τα παιδιά χρησιμοποιούν την άσχημη γλώσσα, η οποία συνίσταται σε αισχρές λέξεις ή ακόμα και σε βλαστήμιες. Οι αισχρολογίες αρέσουν ιδιαίτερα στα αγόρια και στα μικρά παιδιά, ενώ οι βλαστήμιες είναι αρκετά δημοφιλείς στα μεγαλύτερα αγόρια και τους εφήβους, τα οποία αποκτούν μεγαλύτερη επίγνωση του νοήματος των λέξεων. Τα παιδιά χρησιμοποιούν την άσχημη γλώσσα καθώς επιδιώκουν να μιμηθούν τους μεγάλους, που πάρα πολλές φορές βωμολοχούν ελεύθερα.

• «Θεατρική» μονοπώληση της προσοχής των άλλων
Πρόκειται για μια μια τάση του παιδιού να βρίσκεται συνεχώς στο προσκήνιο, να επιδεικνύεται και να μονοπωλεί το ενδιαφέρον και την προσοχή των άλλων, στην προσπάθειά του να κρύψει, ίσως, την αμηχανία του και συχνά να την αδυναμία του να εκφράσει προς τους γονείς του τα παράπονά του για την αδιάφορη στάση τους απέναντί του. Αν και πολλές φορές θεωρείται ότι τα αγόρια είναι περισσότερο πιθανό να εκδηλώσουν μορφές ανοιχτής επιθετικότητας, ωστόσο έρευνες έχουν δείξει ότι τα κορίτσια υπερτερούν σημαντικά.

• Εκρήξεις οργής
Λαμβάνουν χώρα μετά από εκνευρισμό και το παιδί στρέφεται  κατά του εαυτού του.

• Συναισθήματα μίσους
που νιώθουν ύστερα από ματαίωση ή απόρριψη κι εμπεριέχουν μέσα τους το εκδικητικό στοιχείο.

• Εχθρότητα σε ομάδες
Όπου είναι ανάμεσα σε συμμαθητές και συνομήλικους.
Κατά την ωρίμανση πάντως του παιδιού αναμένεται η συχνότητα και η ένταση της επιθετικής συμπεριφοράς να μειώνονται σημαντικά και αντίστροφα να αυξάνεται η ικανότητα ενσυναίσθησης και κοινωνικής υπευθυνότητας του, με την προϋπόθεση βέβαια ότι τα παιδιά διαβιούν σε ένα υποστηρικτικό και φιλικό προς αυτά περιβάλλον.

Τρόποι Αντιμετώπισης της παιδικής επιθετικότητας

Η επιθετικότητα είναι δύσκολο να ελεγθεί όταν έχει παγιωθεί, σαν τρόπος συμπεριφοράς του παιδιού. Εάν ένα παιδί εκφράζει έντονα επιθετική συμπεριφορά, η παρέμβαση ενός ειδικού είναι χρήσιμη ώστε το παιδί και η οικογένεια του να διευκολυνθούν και να βρουν πιο λειτουργικούς τρόπους έκφρασης. Είναι σημαντικό ακόμη να διερευνηθεί το βαθύετρο αίτιο της επιθετικότητας ώστε να υπάρξει και η κατάλληλη παρέμβαση και επίλυση της δυσκολίας. Ωστόσο οι γονείς και οι δάσκαλοι μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη της με διάφορους τρόπους:

• Θετική ενίσχυση.
Αμέσως μετά την εμφάνιση της επιθυμητής συμπεριφοράς χρειάζεται να δοθεί επιβράβευση στο παιδί μέχρι αυτή η συμπεριφορά να παγιωθεί και να του γίνει συνήθεια. Η θετική ενίσχυση είναι χρήσιμο να δίνεται με την κατάλληλη λεκτική επένδυση και να αποφεύγονται οι χαρακτηρισμοί.

• Ανάπτυξη νέων σχημάτων συμπεριφοράς.
Μέσω της προτροπής, της ενθάρρυνσης, αλλά και της αναγνώρισης των δυσκολιών που περνάει το παιδί.

• Σταδιακή διαμόρφωση της συμπεριφοράς. Με την ενίσχυση μιας πράξης που προσεγγίζει την επιθυμητή συμπεριφορά και με την απουσία ενίσχυσης όταν εμφανίζει τη μη επιθυμητή συμπεριφορά.

• Μίμηση προτύπων.
Μέσω της παρατήρηση προσώπων -που έχουν την επιθυμητή συμπεριφορά -από τα παιδιά.

• Εκμάθηση νέων δεξιοτήτων ώστε το παιδί να αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποίθηση και να μην αισθάνεται κατώτερο.

• Απόσβεση μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς ώστε να πάψει να είναι αποτελεσματική και λειτουργική για το ίδιο το παιδί. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αν αγνοούνται οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές.

• Υπερ-επανόρθωση.
Η μέθοδος αυτή ζητάει από το παιδί να διορθώσει τις συνέπειες τις άσχημης συμπεριφοράς του αλλά και το καθοδηγεί να εξασκηθεί σε συμπεριφορές που από την φύση τους είναι ανταγωνιστικές με την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.

• Προσωρινή απομάκρυνση του παιδιού τη στιγμή και τη σκηνή της έντασης, χωρίς αυτό να είναι μόνιμο ώστε να μην το εκλαμβάνει ως τιμωρία.

Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι στη βάση της ανθρώπινης επιθετικότητας βρίσκεται ο θυμός και πίσω από την ομπρέλα του θεμού κρύβεται ένα ευάλωτο συναίσθημα, όπως η λύπη, το πλήγωμα, η ευαλωτότητα. Η επικοινωνία ανάμεσα σετους ενήλικες και τα παιδιά είναι ιδιαίτερα βοηθητική ώστε να διερευνηθούν τα βαθύτερα αίτια της επιθετικότητας και να γίνουν διορθωτικές κινήσεις.  Στο σχολείο, θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό να μπορεί ο εκπαιδευτικός να διαπιστώσει έγκαιρα πότε το παιδί αρχίζει να ματαιώνεται, να εκνευρίζεται και να θυμώνει τόσο, ώστε να είναι πιθανό να εκδηλώσει στη συνέχεια επιθετική συμπεριφορά. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το σχολείο να έχει την ετοιμότητα να προλαμβάνει τις εκδηλώσεις της αρνητικής αυτής συμπεριφοράς των παιδιών, περιορίζοντας επομένως και την επιβολή της τιμωρίας στη συνέχεια, ως αντίποινα στην πράξη αυτή. Η τιμωρία αποτελεί μη λειτουργικό τρόπο αντιμετώπισης της επιθετικότητας, γιατί εκτός από το αρνητικό συναίσθημα που προκαλεί, ενισχύει την εκδήλωσή της επιθετικής συμπεριφοράς των παιδιών, αφού αποτελεί και πρότυπο για μίμηση.

Ένα επιθετικό παιδί είναι μια διπλή πρόκληση . Ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να είναι και παιδαγωγός . Όχι μόνο να καταφέρει να διδάξει το αλλά και να το ηρεμήσει ή τουλάχιστον να του ανοίξει το δρόμο ως προς αυτή την κατεύθυνση. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να γνωρίζουν ότι η επιθετική συμπεριφορά δεν είναι δυνατό ν’ αντιμετωπιστεί με τυχαίες παρεμβολές στο πρόγραμμα του σχολείου. Αντιθέτως, απαιτείται να αναζητηθεί μια μόνιμη- οριστική λύση. Χρειάζεται οι εκπαιδευτικοί να θυμούνται πως ένα παιδί έχει ανάγκη να έχει την αγάπη και νιώθει τον σεβασμό μας. Πόσο μάλλον ένα πληγωμένο παιδί. Διότι τελικά ένα επιθετικό παιδί είναι απλά ένα πληγωμένο παιδί που βρήκε αυτή τη διέξοδο μιας και δεν ήταν κανείς εκεί να του δείξει ένα πιο εύκολο και συμπονετικό δρόμο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ζάχαρης, Δ. (2003). Επιθετικότητα και Αγωγή. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Παπαδόπουλος, Ν. (1992). Επιθετικότητα: Κλασικές θεωρίες και πειραματικές διαπιστώσεις, στο βιβλίο μετ. Ι. Νέστορας, βιβλ. 14.

Παπαστυλιανού, Α. (2000). Μορφές επιθετικότητας (καταστροφές, βία) στο χώρο του σχολείου. Μαθητές – θύτες και μαθητές – θύματα: Κοινωνικο-ψυχολογική προσέγγιση. Στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. (2000). Προκλήσεις στη σχολική κοινότητα. Έρευνα και Παρέμβαση. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ.

Bandura, A., Walters, R. H. (1959). Adolescent aggression: A study of the influence of child-training practices and family interrelationships.

Lorenz, K on Aggression, N. York (1963). Harcount, Brace, World.

Poll, G. H., Miller, C. A. (2020). Considering proceduralization through the lens of adolescents with developmental language disorders: Commentary on Kamhi (2019). Journal of Communication Disorders, 83, 105940.

Roland, E. Galloway, D. (2004). Professional Cultures in Schools With High and Low Rates of Bullying. School Effectiveness and School Improvement, 15(3-4), 241–260.

*Αναδημοσίευση άρθρου από https://psychologysantorini.gr/

* Συντάκτρια Ραυτοπούλου Κωνσταντίνα